| Omschrijving |
|---|
|
Toelichting beschermd dorpsgezicht door het Gelders Genootschap. In opdracht van gemeente Beesel. |
| Tekst |
|---|
|
Beschermd dorpsgezicht Beesel BEESEL Toelichting beschermd dorpsgezicht Gelders Genootschap In opdracht van gemeente Beesel COLOFON Titel: Beesel, Toelichting beschermd dorpsgezicht Projectnummer: CH.BEES-01 Opdrachtgever: Gemeente Beesel (contactpersoon dhr. F. Tegels) Auteur: E.F.M. van Winden, m.m.v. G.J.M. Derks Fotografie: E.F.M. van Winden, G.J.M. Derks Vastgesteld januari 2009 Gelders Genootschap Vereniging tot bevordering en instandhouding van de schoonheid van stad en land Zypendaalseweg 46 Postbus 68 6800 AB Arnhem T: 026-4421742 www.geldersgenootschap.nl Gelders Genootschap, augustus 2009 1 |
|
Beschermd dorpsgezicht Beesel Afb. 1 Ligging beschermd dorpsgezicht in Beesel Gelders Genootschap, augustus 2009 2 |
|
Beschermd dorpsgezicht Beesel INHOUD 1 2 INLEIDING ONTSTAAN EN ONTWIKKELING 4 4 5 2.1 Inleiding 5 2.2 Vorming van het landschap 5 2.3 Nederzettingsgeschiedenis 6 3 HUIDIGE RUIMTELIJKE KARAKTERISTIEK 17 3.2 Ouddorp 17 3.3 Het Spick 20 3.4 Kern Beesel 20 3.5 Kasteel Nieuwenbroeck en omgeving 28 5. BEGRENZING 33 5.1 Uitgangspunten 33 5.2 Toelichting op de precieze begrenzing 33 Gelders Genootschap, augustus 2009 4.1 Inleiding 30 4.2 Stedenbouwkundige structuur 30 4.3 Bebouwingsbeeld 31 6 35 WAARDERING (MOTIVERING) Stedenbouwkundige waarde 35 Cultuurhistorische waarde 35 GERAADPLEEGDE BRONNEN 17 3.1 Inleiding NADERE TYPERING TE BESCHERMEN WAARDEN 30 3 |
|
Beschermd dorpsgezicht Beesel 1 buitenplaats geplaatst op de rijksmonumentenlijst - deel uit van het beschermde dorpsgezicht. INLEIDING In deze toelichting op de aanwijzing van Beesel als beschermd dorpsgezicht wordt als eerste in het volgende hoofdstuk een uiteenzetting gegeven van het ontstaan van de nederzetting, verdeeld over verschillende tijdvakken. Vervolgens wordt in hoofdstuk drie de huidige ruimtelijke karakteristiek van het dorp beschreven. Na de beschrijving van de ontwikkelingsgeschiedenis en het huidige beeld, worden in het vierde hoofdstuk de te beschermen waarden nader getypeerd. In hoofdstuk vijf wordt de begrenzing van het beschermd dorpsgezicht nader toegelicht en gemotiveerd. De begrenzing staat in relatie tot de in de vorige hoofdstukken beschreven cultuurhistorische en de visuele ruimtelijke waarden in het gebied. In het zesde en laatste hoofdstuk wordt kort gemotiveerd waarom de dorpskern van Beesel zo waardevol is dat een aanwijzing als beschermd dorpsgezicht op zijn plaats is. Beesel ligt ten oosten van de Maas tussen de steden Venlo en Roermond. Het gebied waarin het dorp zich heeft ontwikkeld, kenmerkt zich door de overgang van het dal van de Maas en de zijrivier de Swalm, naar het hoger liggende Duitse Elmpter-, Brachter- en Brüggener Wald. Het gebied wordt ook wel aangeduid met de benaming ‘Maas- en Swalmdal’. Het dal heeft eeuwenlang behoord tot het Gelderse Overkwartier, één van de vier kwartieren van het Hertogdom Gelre. Beesel wordt voor het eerst vermeld in de twaalfde eeuw onder de naam ‘Bisela’. Dat bewoning in het gebied al veel langer aanwezig is, blijkt uit archeologische vondsten uit de steentijd en Romeinse tijd. Dit heeft te maken met de gunstige landschappelijke situatie in het gebied voor de vroege bewoners. Beesel ligt op een relatief hoog rivierterras naast de meanderende Maas met haar waterdragende restgeulen. De aanwijzing van Beesel als beschermd dorpsgezicht geschiedt op basis van de gemeentelijke monumentenverordening. De aanwijzing is niet bedoeld voor het exact behouden van de uiterlijke verschijningsvorm van Beesel zoals die zich nu voordoet. De belangrijkste reden voor de aanwijzing is de zorgvuldige omgang met de aanwezige waarden zoals die door de eeuwen heen aan ons zijn overgeleverd. Bij toekomstige ontwikkelingen moet rekening worden gehouden met de in deze toelichting beschreven cultuurhistorische waarden, zodat de ontwikkelingsgeschiedenis zichtbaar blijft voor de komende generaties. Daarnaast maken de cultuurhistorische waarden onderdeel uit van de eigenheid van de omgeving. Die uniciteit onderscheidt het gebied van andere plaatsen. Tegenwoordig (2009) telt Beesel ca. 2560 inwoners. Tot het dorpsgebied behoren de kern Beesel, Ouddorp, Rijkel en Bussereind. Opvallende elementen in de oude nederzetting Beesel zijn onder andere het hoog gelegen oude kerkhof in Ouddorp, het Aaj Weem, de oude landwegen, de twee markten, de Mortel, de Tummer en Kasteel Nieuwenbroeck. Het beschermd dorpsgezicht omvat globaal de oude kern van Beesel (markt e.o.), Ouddorp, Kasteel Nieuwenbroeck en omgeving, alsmede het open gebied tussen de Kerkstraat en Beekstraat met de daar doorheen stromende Huilbeek. De precieze ligging van de grens is op de bij deze toelichting horende begrenzingskaart ingetekend. Als wezenlijk onderdeel van de nederzettingsstructuur maakt óók Kasteel Nieuwenbroeck met het omringende gebied - hoewel reeds als historische Gelders Genootschap, augustus 2009 4 |
|
Beschermd dorpsgezicht Beesel 2 overgang tussen de Peelhorst en de Centrale Slenk. De aarde duwt de horst omhoog en daalt ter plaatse van de slenk. Het hoogteverschil is echter niet heel sterk aanwezig doordat de Maas de slenk steeds opvult met rivierafzettingen. ONTSTAAN EN ONTWIKKELING 2.1 Inleiding Van een andere orde zijn de klimatologische veranderingen. De Maas heeft door de tijd heen gefluctueerd in waterpeil. Ongeveer een half miljoen jaar geleden heeft de Maas ervoor gezorgd dat het hoogterras van de Rijn is gaan eroderen. Het gevolg hiervan is duidelijk te zien in het landschap. Beesel ligt tussen de huidige loop van de Maas en de rand van het hoogterras in. Het hoogterras is nu beplant met bomen en functioneert als rijksgrens met Duitsland. De Maas heeft in het verleden op verschillende wijzen door het landschap geslingerd. De grote bochten zorgden ervoor dat de rivier hier grove afzettingen achterliet in de dalende slenk. Dit verklaart de aanwezigheid van grindpakketten in het gebied (zie afb. 2.1). Tussen de oeverwallen van de Maas, de landduinen en het Duitse hoogterras, ligt een geïsoleerd moeras: het Meerlebroek. Door de lage ligging en slechte afwatering heeft zich uit de vegetaties, hoogveen kunnen vormen. De landschappelijke onderlegger vormt vrijwel altijd de basis van het ontstaan van een nederzetting. Bewoners kiezen immers een gunstige plek om zich te vestigen en een bestaan op te bouwen. In de eeuwen dat de mobiliteit nog van weinig betekenis was in het alledaagse leven, was het landschap de allesbepalende factor voor vestiging. Daarom wordt eerst in paragraaf 2.2 uitgelegd hoe het landschap zich heeft gevormd en hoe de situatie was toen de eerste mensen het gebied in trokken. Met de permanente vestiging van mensen, begint een nederzetting te groeien. Hoe Beesel en Ouddorp uitgroeien tot bewoningskernen wordt uitgelegd in paragraaf 2.3. Uit de beschrijving blijkt dat cultuurhistorische elementen, objecten en structuren in het gebied zijn ontstaan in de ontwikkelingsgeschiedenis van Beesel. 2.2 Vorming van het landschap Het landschapstype waarin Beesel ligt is typisch voor MiddenLimburg. Het wordt aangeduid met de benaming ‘rivierterrasontginning’. Kenmerkend aan dit landschapstype is de strook cultuurland langs de Maas met wat verder van de rivier af grote lege, woeste gronden. De Maas heeft in het verleden niet als harde grens gefungeerd; veel dorpen langs de Maas zijn verbonden met de overzijde door een veer. De natuurlijke grenzen worden vooral gevormd door ontoegankelijke en onbruikbare gebieden zoals moerassen en heidevelden. Afb. 2.1 Grindwinning aan overzijde van de Maas, ter hoogte van Ouddorp De oorsprong van het rivierterraslandschap heeft te maken met de aardkundige ondergrond en met wisseling tussen warme en koude perioden. Beesel ligt geologisch gezien in een gebied met aardbreuken. Op grote schaal beschouwd bevindt zich hier de Gelders Genootschap, augustus 2009 De geomorfologische kaart geeft de vorming van het landschap aan (zie afb. 2.2). Op de kaart is te zien dat Beesel gelegen is 5 |